خاک پوششی قارچ دکمه ای پوشاندن سطح بستر با لایه‌ای از مواد مرطوب و برخوردار از خواص ساختاری ویژه را اصطلاحاً خاک‌دهی پوششی می‌نامند. این موضوع، پس از تحریک تشکیل قارچ‌ها و کلاهک آنها با «پوشش»[۱] اتفاقی سطح کمپوست با چنین لایه‌ای، توسط گروهی از تولیدکنندگان قارچ دکمه‌ای ابداع شد. در بسیاری از قارچ‌های زراعی، با استفاده از چنین لایه‌ای، میزان عملکرد را می‌توان افزایش داد که در جدول ذیل معرفی می‌شوند.
جدول ۱-۸: کاربرد و عدم کاربرد خاک پوششی در گونه‌های زراعی قارچ خوراکی
پوشش (غیرلازم)
پوشش (لازم)
پوشش (اختیاری)
نوع قارچ
Í
Agaricus brunnescens
Í
A. bitorquis
Í
Coprinus Comatus
Í
Flammulina velutipes
Í
Lentinus edodes
Í
Lepista nuda
Í
Pleurotus ostreatus
Í
Pl. Ostreatus (florida)
Í
Panaeolus cyanescens
Í
Pan. subbalteatus
Í
Psilocybe cubensis
Í
Ps. cyanescens
Í
Ps. mexicana
Í
Ps. tampanensis
Í
Stropharia rugoso annulata
Í
Volvariella volvacea
در تمام گونه‌هایی که استفاده از خاک پوششی در جدول فوق اختیاری می‌باشد به وضوح عملکرد قارچ با استفاده از آن افزایش یافته است.
وظایف خاک پوششی
۱- محافظت از خشکیدگی بستر کاشت: میسلیوم قارچ، شدیداً نسبت به خشکی هوا، حساس می‌باشد. هر چند بستر کاملاً کلونی شده عمدتاً توسط ظرف کاشت (جعبه، بطری یا کیسه پلاستیکی) در برابر خشکیدگی حفاظت می‌شود، اما سطح کاشت، مستقیماً با هوای اطراف تماس داشته و از این حفاظت برخوردار نیست. اگر احیاناً سطح کشت، خشک شود، میسلیوم‌ها مرده و بصورت توده سخت و غیرقابل نفوذ سلولی درمی‌آیند. با پوشاندن سطح کاشت توسط یک لایه مرطوب، می‌توان از میسلیوم‌ها در برابر صدمات ناشی از خشک شدن، و همچنین از هدر رفتن رطوبت بستر تا حد زیادی جلوگیری کرد.
۲- ایجاد محیطی مرطوب و مناسب برای تشکیل سلول‌های پریموردیا: خاک پوششی ترکیبی از مواد لازم برای رشد و گسترش شبکه میسلیومی می‌باشد. میکروکلیمای مرطوب ایجاد شده در درون خاک پوششی، تقویت‌کننده رشد میسلیومی و تشکیل سلول‌های پریموردیا (ته‌سنجاقی) می‌باشد.
۳- ایجاد ذخیره آب لازم برای رشد قارچ‌ها: رشد ته‌سنجاقیها و تبدیل آن به یک قارچ کاملاً بالغ، شدیداً تحت تأثیر آب بوده و بدون آن، قارچ‌ها کوچک مانده و رشد نمی‌کنند. لذا با استفاده از خاک پوششی می‌توان، تا حد زیادی آب را درون آن ذخیره کرده و موقع نیاز در دسترس میسلیوم‌ها قرار دهیم. این امر بویژه در چین‌های سنگین که رقابت قارچ‌ها بر سر آب بالا است از نمود خاصی برخوردار باشد.
۴- فعال کردن میکروارگانیسم‌های موجود و در نتیجه افزایش میزان محصول: عوامل زیادی، در تشکیل سلول‌های بنیادین قارچ‌ها دخیل هستند که یکی از آنها نقش و فعالیت میکروارگانیسم‌های موجود در خاک پوششی می‌باشد. در صورت استفاده از خاک پوششی که بر طبق استانداردهای مطرح شده در این فصل با مواد درست و مدیریت صحیح تهیه شده می‌توان رشد میکروفلور مطلوبی را انتظار داشت.
mushroom casing casing mushroom خاک پوششی قارچ دکمه ای
خصوصیات خاک پوششی
خاک پوششی باید به فرمی باشد که موجب حفظ رشد میسلیومی، تحریک باردهی و پشتیبان چین‌های متوالی قارچ باشد. هنگام تهیه خاک پوششی باید مواد آن را به دقت بر طبق خواص شیمیائی و فیزیکی آنها انتخاب کرد. عمده خواص مطرح در این مورد عبارتند از:
۱- نگهداشت آب: خاک پوششی باید دارای ظرفیت جذب و آزادسازی مقادیر پایدار آب باشد. خاک پوششی قارچ دکمه ای نه تنها باعث تقویت رشد رویشی می‌شود که رطوبت لازم و کافی برای تولید متوالی کلاهک‌های قارچ را نیز فراهم می‌کند.
۲- ساختمان: ساختمان سطح خاک پوششی قارچ دکمه ای باید متخلخل و باز بوده و در آبیاریهای پی‌درپی، ثابت بماند. از میان این خلل و فرج سطحی، منافذ رطوبتی کوچک از رشد سلول‌های پریموردیومی (ته‌سنجاقی) حمایت کرده و راه انتشار گازهای متابولیکی موجود در بستر کمپوستی درون هوای اطراف را باز می‌کند. در صورت انسداد این میکروکلیمای سطحی، گازهای سوخت و سازی تجمع یافته و مانع تشکیل سلول‌های پریموردیومی شده و از طرفی از تعداد منافذ ساختمانی که درآنها سلول‌های پریموردیومی تشکیل می‌یابند، می‌کاهد. با توجه به این دلایل، حفظ ساختار سطحی مناسب بطور مستقیم بر توانائی خاک پوششی برای تشکیل سلول‌های پریموردیومی و پایداری تولید اندام باردهی تأثیر می‌گذارد.
۳- میکروفلور: مطالعات اخیر، حاکی از اهمیت باکتریهایی مفید موجود در خاک پوششی می‌باشد. به عنوان مثال: حضور مقادیر زیاد نوعی باکتری به نام Pseudomcnas putida منجر به افزایش تشکیل سلول‌های پریموردیومی، برداشت زودتر و عملکرد بیشتر می‌شود. در طی کلونی بندی خاک پوششی، این باکتری‌ها تحت تأثیر گازهای متابولیکی قرار می‌گیرند. در حقیقت، هر چه خاک پوششی متراکم‌تر و عمیق‌تر باشد، به علت انتشار و توزیع کندتر گازهای متابولیکی در آن، عملکرد بیشتر می‌شود. بنابراین، منطقی بنظر می‌رسد تا مقدار CO2 و دیگر گازها را قبل از شکل‌گیری سلول‌های پریموردیومی افزایش دهیم (برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد تأثیر باکتری‌ها قبل از شکل‌گیری سلول‌های پریموردیومی به ضمیمه ۲ مراجعه کنید).
انتخاب گروه‌های میکروبی خاص توسط متابولیت‌های میسلیومی، بهترین مثال در زمینه همزیستی می‌باشد.
این باکتری‌ها باعث ایجاد مقاومتی طبیعی در خاک پوششی نسبت به عوامل رقیب می‌شود. از این نظر، یک خاک پوششی استریل، فاقد میکروارگانیسم‌های مفید و در نتیجه فاقد مقاومت مطلوب نسبت به آلاینده‌ها می‌باشد.
۴- ارزش غذایی: خاک پوششی قارچ دکمه ای نمی‌تواند مواد غذایی مورد نیاز رشد قارچ‌ها را فراهم کرده و باید از ارزش غذایی کمتری نسبت به بستر برخوردار باشد چرا که خاک پوششی مغذی از کپک‌های رقیب بیشتری نیز حمایت می‌کند. قطعات چوب و دیگر مواد گیاهی تجزیه نشده از مکان‌های اولیه رشد کپک‌ها بوده و باید با دقت خاصی از خاک پوششی تهیه شده جدا نمود.
۵- pH: جهت رشد مطلوب میسلیومی لازمست که میزان اسیدیته (pH) خاک پوششی در حد مشخصی باشد. یک خاک پوششی بیش از حد اسیدی یا قلیائی می‌تواند رشد میسلیومی را مختل کرده و از عوامل رقیب حمایت نماید. pH مطلوب برای قارچ دکمه‌ای ۵/۷-۷ است. اگر pH خاک پوششی در ابتدا، بالا باشد (۵/۷= pH) بتدریج بر اثر تراوش مواد اسیدی میسلیوم‌های قارچ رفته‌رفته تا انتهای چرخه کاشت، اسیدی می‌شود (۵/۶= pH). با استفاده از پودر آهک می‌توان با اسیدی شدن تدریجی خاک پوششی مبارزه کرد. بطور کلی بسته به نوع قارچ، pH مطلوب نیز متفاوت خواهد بود (فصل ۱۱ را ببینید).
۶- کیفیت بهداشتی: خاک پوششی قارچ دکمه ای باید عاری از آفات، عوامل بیماری‌زا و بقایای خارجی باشد و از همه مهم‌تر باید عاری از هرگونه نماتد و لارو حشرات باشد.
[۱] . Casing : از دیگر معادل‌های آن در فارسی می‌توان به «خاکپوش» و یا «لایه پوششی » اشاره کرد که در این کتاب از آنها استفاده می‌شود.
