کوددهی و تغذیه بوته‌های خیار گلخانه‌ای

خیار گیاهی پرتوقع است و ترجیحاً در خاک‌های نرم و با مواد آلی بالا نتیجه بهتری می‌دهد. به علت عدم توازن حجم بالای خاک و حجم زیر خاک، نیاز به عناصر غذایی در خیار بسیار بالا است و از اینرو بوته‌های خیار نیاز به تغذیه سنگین دارند. آنچه مهم است تعادل مصرف در بوته خیار است. خیلی از عناصر مورد نیاز گیاه در خاک وجود دارد ولی در اثر برداشت متوالی میوه، میزان مواد غذایی موجود در خاک به سرعت کاهش می‌یابد. نزدیک به ۹۰% وزن خشک خیار مربوط به کربن (C)، هیدروژن (H) و اکسیژن (O) است که همانطور که قبلاً گفته شد هیدروژن از طریق آب و اکسیژن از طریق اکسیژن هوا و کربن از تزریق دی‌اکسیدکربن در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. بقیه عناصر غذایی مورد نیاز باید از طریق عملیات کوددهی تأمین شوند.

کوددهی و تغذیه بوته‌های خیار گلخانه‌ای در زمین اصلی قبل از کاشت (کود پایه): کودهای پایه در مرحله آماده‌سازی بستر به خاک داده می‌شوند و با زیرو رو کردن خاک (شخم‌زنی) به خوبی و تا عمق مورد نظر (عمق فعالیت ریشه‌های گیاه) با خاک گلخانه مخلوط می‌شوند. نوع و مقدار مصرف کودهای پایه بستگی به عواملی مانند فصل کشت، نیاز غذایی گیاه، نوع و ساختمان خاک و میزان عناصر و مواد غذایی موجود در آن دارد از اینرو برای مصرف این کودها بهتر است بر اساس آنالیز خاک (میزان عناصر غذایی، اسیدیته و شوری) و مقایسه نتیجه آن با شاخص مورد نیاز کودی برای هر گیاه، اقدام شود.

کودهای مورد استفاده قبل از کاشت، شامل کود حیوانی (کود گاوی کاملاً پوسیده به میزان ۵ تا ۷ تن به ازای هر ۱۰۰۰ متر مربع خاک گلخانه و برای بهبود ساختمان و افزایش مواد آلی خاک) و کود شیمیایی (سوپر فسفات، سولفات آمونیوم، سولفات پتاسیم، سولفات منیزیم و برخی عناصر کم مصرف به میزان لازم و برای تأمین مواد غذایی و عناصر مورد نیاز برای رشد مطلوب و افزایش تولید در گیاه) می‌باشد. گاهی از کودهای گیاهی، کودهای کمپوست و پیت موس نیز برای اصلاح ساختمان خاک استفاده می‌شود. کودهای شیمیایی بعد از عملیات ضدعفونی و آب‌شویی به خاک داده می‌شوند ولی کود حیوانی خصوصاً در مواقعی که نپوسیده باشد، چند ماه قبل از کاشت و قبل از عملیات ضدعفونی به خاک داده می‌شود تا فرصت لازم برای پوسیده شدن را داشته باشد و اگر عوامل بیماری‌زا، تخم و لارو آفات و بذر علف هرز در آن وجود دارد طی فرآیند ضدعفونی از بین برود.

معمولاً کودهای فسفاته (سوپر فسفات) و پتاسه (سولفات پتاسیم) به صورت کود پایه مصرف می‌شوند زیرا این کودها حلالیت کمی در آب دارند و اگر بعد از کاشت روی سطح زمین پخش شوند و یا در سیستم آبیاری قطره‌ای استفاده شوند: ۱) به علت عدم جذب باعث ایجاد سله‌های شدید و شرایط بی‌هوازی در خاک می‌‌شوند. ۲) به علت رسوب‌گذاری باعث مسدود شدن قطره‌چکان‌ها در سیستم آبیاری قطره‌ای می‌شوند.

کودهای منیزیم‌دار (سولفات منیزیم) نیز گاهی به صورت قبل از کشت مورد استفاده قرار می‌گیرند. نسبت پتاسیم به منیزیم در خاک باید ۲ به ۱ باشد.

کودهای ازته را نباید به عنوان کود پایه  و قبل از کشت استفاده نمود زیرا به علت حلالیت زیاد در آب، در طول دوره کاشت و داشت به وسیله آب شسته شده و از دسترس گیاه خارج می‌شوند. البته می‌توان کودهای ازته را نیز به صورت سرک (۲۵% قبل از کاشت و ۷۵% بعد از کاشت) مصرف کرد. استفاده بیش از حد کود ازته سبب تولید بوته‌های بزرگ با برگ‌های پر پشت و در عوض میوه کم می‌شود.

گاهی برای تنظیم و تعدیل pH خاک، مقداری سنگ آهک با کودهای پایه مخلوط می‌شود.

هر چند میزان کودهای پایه با توجه به نتایج تجزیه خاک تعیین می‌شود ولی ترکیب زیر را می‌توان به عنوان راهنما مورد استفاده قرار داد: سوپر فسفات خالص (۲۵۰-۲۰۰ کیلوگرم در هکتار)، سولفات پتاسیم (۵۰۰-۴۰۰ کیلوگرم در هکتار)، سولفات منیزیم (۲۵۰ کیلوگرم در هکتار) و در صورت نیاز سنگ آهک (۸۰۰ کیلوگرم در هکتار).

کوددهی و تغذیه بوته‌های خیار گلخانه‌ای

کوددهی در زمان تولید و پرورش نشاء: خاک نشاء باید عناصر و مواد غذایی مورد نیاز گیاه را تا زمان انتقال نشاء به زمین اصلی داشته باشد و از طرفی مواد غذایی موجود در آن نباید آنقدر زیاد باشد که باعث سوختگی بذر و جوانه یا مرگ گیاهچه شود. در تهیه خاک از کود دامی، خاک‌برگ و هوموس، پیت موس و مقداری کود سوپر فسفات، سولفات پتاسیم و نیترات آمونیوم (از هر کدام ۵/۰ کیلوگرم به ازاء هر متر مکعب خاک) استفاده می‌شود. بنابراین معمولاً نیازی به کوددهی در زمان پرورش نشاء نمی‌باشد ولی با توجه به محدود بودن مواد غذایی گلدان و احتمال طولانی شدن دوره نشاءکاری،‌ اگر احساس شود نشاء‌ها ضعیف شدند یا رشد کافی ندارند می‌توان از محلول‌های کودی استارتر همراه با آب آبیاری استفاده نمود. در این مواقع معمولاً ۱۰-۷ روز بعد از کشت بذر در داخل گلدان از کودهای کامل (N-P-K) به نسبت ۲۰-۲۰-۲۰ و با غلظت ۵/۱ در ۱۰۰۰ و به مقدار کم استفاده می‌شود. این کود به صورت محلول با آب آبیاری به پای نشاء ریخته می‌شود. محلول کودی نباید بر روی برگ‌های جوان ریخته شود زیرا در مراحل اولیه رشد، گیاهچه و برگ‌ها حساس بوده و احتمال سوختگی برگ‌ها وجود دارد. تکرار این کوددهی بستگی به وضعیت بعدی برگ‌ها و مقدار رشد نشاء دارد.

گاهی نیز از ترکیبات تجاری کودهای شیمیایی با غلظت‌ها و نسبت‌های مختلف، همراه با آب آبیاری و بسته به شرایط محیطی مختلف، برای تغذیه نشاء استفاده می‌شود. مانند ترکیب نیترات کلسیم و نیترات پتاسیم همراه با آب آبیاری. کوددهی و تغذیه بوته‌های خیار گلخانه‌ای

کوددهی در مراحل رشد و تولید: علاوه بر عملیات کوددهی قبل از کاشت، در طول فصل رشد و تولید نیز باید عناصر و مواد غذایی مورد نیاز گیاه را به طور منظم و به وسیله کودهای شیمیایی در اختیار گیاه قرار داد. در غیر این صورت گیاه دچار اختلالات تغذیه‌ای و رشدی شده و علائمی روی اندام‌های آن (خصوصاً برگ‌ها) ظاهر می‌شود. نیاز غذایی گیاهان در طول فصل رشد گیاه به عواملی مانند نوع و واریته گیاه، نوع خاک، فصل کاشت، شرایط آب و هوایی، مراحل رشد گیاه، اندازه گیاه، میزان تولید و عملکرد گیاه و … بستگی دارد. کودهای شیمیایی با توجه به نوع و ساختارشان به صورت گرانوله، پودری، محلول با آب آبیاری یا به صورت محلول‌پاشی روی برگ در اختیار گیاه قرار می‌گیرند. کوددهی به موقع باعث افزایش مقاومت گیاه به بعضی از بیماری‌های قارچی و نیز کاهش خسارت آفات می‌گردد.

خیار به شدت به کمبود ازت واکنش نشان می‌دهد البته اگر زمین مورد استفاده خیار، مناسب تهیه شود و در صورتی که در حد لازم کود داشته باشد تا چین اول نیازی به مصرف کود ازت نمی‌باشد. بعد از این مرحله در هر دور آبیاری کود را به صورت محلول در آب آبیاری یا با پاشیدن در جوی‌ها و سپس انجام عملیات آبیاری، به منطقه توسعه ریشه می‌دهند.

کودهای ازت، فسفر و پتاسیم از طریق کودهای اصلی NPK با نسبت‌های مورد نظر، به صورت محلول با آب آبیاری در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و جوی پشته‌ای و یا به صورت محلول‌پاشی روی برگ در اختیار گیاه قرار می‌گیرند. در سیستم آبیاری قطره‌ای ابتدا کودها در مخزن کود با نسبت‌ها و غلظت‌های معین در آب محلول شده و این محلول کودی در مواقع زمان‌بندی شده با باز کردن شیر مخزن، وارد آب آبیاری می‌شود.

برای کوددهی و تغذیه بوته‌های خیار گلخانه‌ای می‌توان به صورت زیر عمل نمود:

از زمان انتقال و استقرار نشاء (مرحله کبوتری) تا قبل از روز دهم، یک یا دو بار بستر نیاز به کودهای NPK با درصد فسفر بالا دارد که از کودهای ۱۳-۴۵-۳ استفاده می‌شود.

از روز دهم تا روز بیستم که دوره رویشی سریع و مرحله گلدهی تا تشکیل میوه می‌باشد از کودهای ۲۰-۲۰-۲۰ و یا از کود اوره استفاده می‌شود.

از روز بیستم تا انتهای دوره، کود ۳۶-۳-۱۳ و یا کود اوره استفاده می‌شود (به صورت سرک).

از زمان برداشت، روزهای سی تا چهلم، دو روز در میان عناصر کم مصرف را به صورت محلول‌پاشی به گیاه داده و بعد از آن، ۴-۳ روز فاصله انداخته و از یک کود کامل NPK همراه با عناصر ریزمغذی استفاده می‌کنند و این عملیات دوباره تکرار می‌گردد (تقریباً هر ۲ هفته تا ۱۸ روز یک بار). محلول‌پاشی صبح اول وقت انجام می‌شود و نباید در روزهای ابری انجام گیرد.

– در جدول ۴-۵ نیاز عمومی گیاه خیار به مواد مغذی (برحسب کیلوگرم) در طول دوره رشد و تولید بیان گردیده است. آنچه از عناصر قابل جذب در خاک و یا کود حیوانی وجود دارد از ارقام مزبور کسر می‌شود.

جدول ۴-۵٫ نیاز عمومی گیاه خیار به مواد مغذی (برحسب کیلوگرم) در طول دوره رشد و تولید. (کوددهی و تغذیه بوته‌های خیار گلخانه‌ای)

 کوددهی و تغذیه بوته‌های خیار گلخانه‌ای

توصیه فوق برای کشت بهاره می‌باشد لذا چون عملکرد فوق در کشت زمستانه میسر نیست توصیه کود شیمیایی در این فصل به نصف میزان فوق کاهش می‌یابد زیرا به دلیل روزهای کوتاه و سرد و سایر عوامل نامساعد، امکان دستیابی به عملکرد بالا وجود نخواهد داشت.

– در خاک‌های شنی و سبک بخصوص هنگامی که کود شیمیایی در مرحله آماده‌سازی بستر به خاک داده نشده باشد رساندن مقداری کود به گیاه در مراحل اولیه رشد بوته‌ها لازم است. بدین نحو که ۱۰۰ گرم فسفات آمونیوم و ۲۰۰ سی‌سی کود مایع را در ۱۰۰ لیتر آب حل نموده و یک لیتر از این محلول را به عنوان تقویت کننده پای هر بوته می‌ریزند. اگر بذرکاری به صورت مستقیم انجام شده باشد، زمانی که بوته ۴ برگی شد، محلول ریخته می‌شود و در مورد نشاءکاری، بلافاصله پس از انتقال نشاء به زمین این عمل صورت می‌گیرد.

– در آزمایشی که در یک گلخانه خیار در کانادا انجام گرفته در زمینی با تراکم ۲/۲ بوته در متر مربع و با تولید متوسط ۱۲ کیلوگرم در هر بوته، کودهای زیر در ۱۰۰۰ متر مربع زمین، توسط ریشه‌ها جذب شده است:

۳۶ کیلوگرم ازت خالص (N) معادل ۸۰ کیلوگرم اوره یا ۱۷۰ کیلوگرم سولفات آمونیوم.

۸ کیلوگرم اکسید فسفر (P₂O₅) معادل ۱۶ کیلوگرم فسفات دی آمونیوم.

۵۰ کیلوگرم اکسید پتاسیم (K₂O) معادل ۱۰۰ کیلوگرم سولفات پتاسیم.

۵ کیلوگرم منیزیم (Mg) معادل ۳۰ کیلوگرم سولفات منیزیم.

کوددهی و تغذیه بوته‌های خیار گلخانه‌ای

علاوه بر مقادیر فوق که مستقیماً به مصرف گیاه می‌رسد مقدار قابل ملاحظه‌ای کود توسط آب شسته می‌شود و از دسترس ریشه گیاه خارج می‌شود. ضمناً برخی عناصر مانند فسفر و پتاس، در خاک تثبیت شده (غیر قابل جذب) و فقط بخشی از آنها قابل استفاده برای گیاه می‌باشد. لذا با در نظر گرفتن تلفات مزبور باید مقدار کافی کود شیمیایی به طور منظم و به دفعات، به صورت مستقیم (پاشیدن کودهای گرانوله یا پودری) یا از طریق برگ (محلول‌پاشی) در اختیار گیاه قرار داده شود تا گیاه بتواند عناصر مورد نیاز خود را به اندازه لازم جذب و محصول کافی تولید نماید.

– برنامه اصلی تغذیه بوته‌ها معمولاً پس از شروع برداشت آغاز می‌شود. با شروع تولید خیار می‌توان برای ۴ هفته روش کودی زیر را اعمال و مجدداً برای ۴ هفته بعدی آن را تکرار کرد. این نوع کودهی تا پایان برداشت ادامه خواهد داشت. در هفته اول نوع کودها متنوع‌تر است ولی در ۳ هفته بعد، بیشتر روی کودهای ازته تأکید شده است.

میزان کود شیمیایی برای ۱۰۰ متر مربع گلخانه:

هفته اول : فسفات آمونیوم (۵۰۰ گرم)، سولفات آمونیوم (۲۰۰۰ گرم) یا نیترات آمونیوم (۱۵۰۰ گرم) یا اوره (۱۰۰۰ گرم)، کلات آهن (۲۰۰ گرم)، سولفات منیزیم (۱۰۰۰ گرم).

هفته دوم، سوم و چهارم : در هر هفته: کود مایع (۳-۲ لیتر) یا سولفات آمونیوم (۲۰۰۰ گرم) یا اوره (۱۰۰۰ گرم).

در صورتی که هوا در طول هفته ابری باشد از دادن کود در آن هفته خودداری شود و چنانچه هوا در ۳ یا ۴ روز در هفته ابری باشد نصف کودهای توصیه شده مصرف شود.

بهتر است کوددهی قبل از اینکه علائم کمبود روی گیاه ظاهر شود، انجام گیرد. زیرا کوددهی همزمان با ظهور علائم کمبود در بوته‌ها، باعث کاهش محصول می‌شود.

کوددهی و تغذیه بوته‌های خیار گلخانه‌ای

منبع: کتاب کشت گلخانه ای خیار گوجه فرنگی فلفل و توت فرنگی