گوجهفرنگی گیاهی است که اگر خوب پرورش یابد از رشد طولی قابل توجهی خواهد داشت و به همین خاطر هرس و تربیت گوجهفرنگی از اهمیت زیادی برخوردار است. بعد از انتقال نشاء به زمین اصلی، بوته رشد رویشی خود را ادامه داده و بعد از تشکیل چندین برگ (۱۲-۷ برگ) روی ساقه، رشد رویشی متوقف شده و جوانه گل (گل‌آذین) بوجود می‌آید که سرانجام به تولید اولین خوشه‌گل منتهی خواهد شد. اغلب ارقام حداقل ۷ برگ قبل از اولین گل‌آذین بوجود می‌آورند که این تعداد بستگی به نوع رقم و نیز شرایط محیطی گلخانه دارد. همزمان با تشکیل اولین گل‌آذین، شاخه‌های فرعی نیز از زاویه برگ‌ها شروع به رشد می‌کنند و روی این شاخه‌های فرعی تعدادی برگ (۴-۲ برگ) و سپس یک خوشه‌گل بوجود می‌آید. ساقه اصلی دوباره به رشد خود ادامه داده و گل‌آذین‌ها در فاصله بین میانگره‌ها ظاهر می‌شوند. بین هر دو گل‌آذین متوالی نیز معمولاً سه برگ بوجود می‌آید.
اگر هدف برداشت محصول بیشتر و بهتر باشد، به دلیل محدود بودن سطح گلخانه باید از ارتفاع گلخانه استفاده کرد و بوته‌ها را به صورت عمودی و به طرف سقف گلخانه هدایت نمود.
معمولاً عملیات هرس و تربیت بوته‌های گوجهفرنگی بعد از انتقال نشاء به زمین اصلی و وقتی که ارتفاع بوته حدود ۳۰ سانتیمتر است شروع می‌شود. در این زمان برای سرپا نگه داشتن بوته و هدایت آن به طرف سقف گلخانه از نخ‌های قیم (نخ‌های نایلونی یا کنفی) استفاده می‌شود. یک طرف نخ‌های قیم به میخ‌های چوبی که در پایین هر بوته فرو برده می‌شود متصل شده و طرف دیگر آن به سیم مفتولی افقی (سیم مهار) که در بالای هر ردیف بوته (در ارتفاع ۱/۲-۲ سانتیمتر) نصب شده، متصل می‌شود. ساقه بوته گوجهفرنگی در حین رشد و هر چند روز یک‌بار به دور این نخ‌های قیم پیچیده می‌شود. گاهی به جای استفاده از میخ‌های چوبی از یک رشته سیم مفتولی (مانند رشته سیمی که بالای ردیف بوته‌ها نصب شده) در طول بستر و در پایین ردیف بوته‌ها و به موازات رشته سیم بالایی استفاده می‌شود و یک طرف نخ‌های قیم به سیم پایینی و طرف دیگر به سیم مهار بالایی متصل می‌شود. سیم‌های مهار باید استحکام داشته و توانایی وزن بوته و میوه گوجهفرنگی را داشته باشند.
ارقام گوجهفرنگی گلخانه‌ای دارای ساقه‌های ضعیفی هستند که این صفت را از والدین وحشی خود به ارث برده‌اند بنابراین در هنگام هدایت بوته‌ها و پیچاندن آنها به دور نخ‌های قیم باید دقت نمود که آسیبی به بوته‌ها نرسد. هر گونه زخم، خراش و شکستگی روی بوته باعث کاهش عملکرد بوته شده و شرایط را برای حمله آفات و بیماری‌ها فراهم می‌کند. گاهی به جای پیچاندن متوالی نخ به دور ساقه از گره‌های پاپیونی یا گیره‌های پلاستیکی برای اتصال گیاه به نخ‌های قیم استفاده می‌شود. برخی گلخانه‌داران به جای استفاده از نخ‌های قیم از قفس‌های سیمی استوانه‌ای شکل استفاده می‌کنند و ساقه و خوشه‌های میوه گوجهفرنگی را در حین رشد روی این قفس‌ها هدایت می‌کنند و بوته با تکیه به این قفس‌ها راست و سرپا می‌ایستد (شکل ۱۰-۶).
هرس و تربیت گوجهفرنگی
شکل ۱۰-۶٫ نصب نخ‌های قیم یا قفس‌های سیمی برای هدایت بوته‌ها.
۱-۱۳-۶) هرس و تربیت گوجهفرنگی
در گوجهفرنگی گلخانه‌ای نیز همانند خیار به منظور تسریع و افزایش در تولید، بدست آوردن محصول با کیفیت و کمیت بالاتر، استفاده بهتر و مؤترتر از نور گلخانه، کاهش احتمال آلودگی بوته و میوه به آفات و بیماری‌ها، حفظ تعادل بین رشد رویشی و زایشی و تسهیل در عملیات داشت و برداشت نیاز به هرس بوته‌ها می‌باشد. چگونگی، نوع و ارتفاع عملیات هرس بوته‌ها بستگی به مقدار فضای گلخانه، میزان نور و روشنایی گلخانه، فاصله کشت، فصل کشت، نوع واریته گوجه، قصد تولید کننده و … دارد. عملیات هرس گوجهفرنگی از زمان انتقال نشاء به زمین اصلی و طی چند مرحله انجام می‌گیرد.
۱-۱-۱۳-۶) هرس اولیه
زمانی که ارتفاع بوته به حدود ۳۰ سانتیمتری رسید باید هرس اولیه انجام گیرد. این هرس عبارت است از حذف تمام شاخه‌های فرعی موجود در روی بوته گوجهفرنگی تا ارتفاع ۳۰ سانتیمتری (شکل ۱۱-۶). اگر تا این ارتفاع، خوشه‌گل‌هایی روی بوته وجود دارد آنها را نیز باید حذف نمود. البته برگ‌ها که تولید کننده مواد غذایی بوته هستند باید روی بوته نگه داشته شوند. هرس اولیه باعث می‌شود که نیروی بوته صرف ایجاد ساقه‌ای محکم و مقاوم برای تولید محصول کافی شود. از طرفی دیگر اگر شاخه‌ها و خوشه‌گل‌های نزدیک به سطح زمین حذف نشوند، در اثر تماس آنها با خاک امکان دارد که آفات و بیماری‌های خاک‌زی به بوته حمله نمایند. شاخه‌های فرعی باید به محض ظاهر شدن حذف شوند زیرا در غیر این صورت به سرعت بزرگ شده و تشخیص شاخه فرعی از ساقه اصلی دشوار می‌شود.
ار ارتفاع ۳۰ سانتیمتری به بعد نیز بسته به نوع عملیات هرس و روش‌‌های مختلف هرس، باید شاخه‌ها، خوشه‌گل‌‌ها و برگ‌های اضافی حذف شوند تا بوته بتواند نیروی خود را صرف تولید محصولی با کیفیت و کمیت مناسب نماید.
شاخه‌ها و برگ‌های اضافی را به وسیله قیچی یا ناخن قطع می‌کنند. در انجام عملیات هرس باید مراقب بود تا آسیبی به بوته وارد نشود. در ضمن باید مسائل بهداشتی کاملاً رعایت شود و بهتر است قیچی هرس را قبل از هرس هر بوته در محلول‌های ضدعفونی فرو برد تا آلودگی از یک بوته به بوته دیگر منتقل نشود. همچنین عملیات هرس باید به صورت تدریجی انجام گیرد تا گیاه دچار تنش نشود.
هرس و تربیت گوجه فرنگیi
شکل ۱۱-۶٫ هرس و تربیت گوجهفرنگی (شاخه‌های اضافی در گوجهفرنگی.)
۲-۱-۱۳-۶) هرس شاخه‌های فرعی (جانبی)
بعد از هرس اولیه نوبت به هرس شاخه‌های فرعی که بالاتر از ارتفاع ۳۰ سانتیمتری قرار دارند می‌رسد. این عملیات هرس به منظور ایجاد تعادل بین رشد بوته، شاخ و برگ و مقدار ریشه و میوه انجام می‌شود. اگر هرس مناسب باشد، رشد رویشی و زایشی مناسب و همراه با تناژ بالا بوده و احتمال حمله بیماری‌های قارچی کاهش می‌یابد.
هرس در خیار هر هفته یک‌بار اما در گوجهفرنگی هر سه روز یک‌بار انجام می‌شود.
عملیات هرس شاخه‌های جانبی باید مرتباً انجام شود در غیر این صورت شاخه‌های فرعی و خوشه‌گل‌های زیاد و تودرتو بوجود می‌آیند که عملاً مواد غذایی و نیروی بوته را بیهوده مصرف نموده و باعث سست شدن ساقه اصلی می‌شوند، بوته سنگین شده و احتمال شکستن ساقه آن وجود دارد، میوه‌های تولید شده کوچک و غیر یکنواخت بوده و کیفیت لازم را ندارند، در این صورت، نور کافی به قسمت‌های پایینی بوته نرسیده و رنگ‌گیری میوه‌های پایینی با مشکل مواجه می‌شود.
هرس شاخه‌های فرعی در گوجهفرنگی به چند روش انجام می‌شود:
هرس تک شاخه: در این روش ساقه اصلی را نگه می‌دارند و هرس روی شاخه‌های فرعی انجام می‌شود. شاخه‌های فرعی را تا ارتفاع ۳۰ سانتیمتری بوته حذف می‌کنند و از این ارتفاع به بعد، روی هر کدام از شاخه‌های فرعی ۲-۱ برگ و یک خوشه نگه می‌دارند و سپس جوانه انتهایی شاخه‌های فرعی را قطع می‌کنند (شکل ۱۲-۶٫ الف).
هرس و تربیت گوجه فرنگی
ادامه دارد …
منبع : کتاب راهنمای جامع و مصور کشت گلخانه ای خیار گوجه فرنگی فلفل و توت فرنگی