پنج انگشت

نام علمی: Vitex agnus–castus        خانواده گیاهی: Verbenaceae

نام انگلیسی: Vitex                         نامهای دیگر: فلفل بری، درخت پاکدامنی، بنگرو

مشخصات: پنج انگشت، درختچه‌ای است زیبا به ارتفاع ۲ تا ۵ متر و چند ساله. برگ‌های این گیاه پنجه‌ای است که از ۵ (گاهی تا ۷) برگچه باریک و نوک تیز منشعب شده از یک نقطه، تشکیل می‌شود. سطح تحتانی برگچه‌ها پوشیده از کرک بوده و کدر به نظر می‌رسند در حالی که سطح رویی برگچه‌ها سبز تیره است. گل‌های گیاه به صورت گل‌آذین سنبله به رنگ آبی مایل به بنفش، و بسیار زیبا هستند. میوه آن نیز به صورت شفت و درون آن سخت می‌باشد. میوه‌ها شبیه به فلفل سیاه هستند که با توجه به بوی خاص به نام فلفل‌بری یا فلفل نامیده می‌شوند. از کلیه قسمت‌های گیاه به خصوص میوه و برگ، بویی شبیه فلفل استشمام می‌شود. چوب ساقه این گیاه نیز سخت و محکم بوده و دارای رنگ قهوه‌ای روشن است.

قسمتهای مورد استفاده: میوه

مواد موثره: گلیکوزیدهای ایریدوئید، دی‌ترپن‌های لابدان (اتوندیفوران، وتیتکسی لاکتون)، فلاونوئیدها، اسانس (۰٫۴ تا ۰٫۷%) استات بورنیل، ۱ و ۸ سینئول، لیمونن و آلفا و بتا- پینن

خواص: نرمال کننده هورمونی، تقویت کننده رحم، تولید کننده شیر.

[restrict paid="true"]

کاربرد: پنج‌ انگشت دارای اثر تحریک‌کنندگی و نرمال‌کنندگی بر روی عملکرد غده هیپوفیز است بویژه اینکه این غده در ارتباط با سطوح نسبی پروژسترون می‌باشد. پنج‌ انگشت به عنوان یک دارو با خواص متناقض مطرح است بدین صورت که هر چند به ظاهر خواص متضادی ایجاد می‌کند اما در حقیقت یک داروی نرمال‌کننده است.

اصطلاح متضاد از دانش شیمی می‌آید که در آن از این اصطلاح برای نشان دادن توانایی یک ماده شیمیایی در واکنش به اسید و نیز قلیا استفاده می‌گردد. این کلمه به خودی خود از ریشه یونانی گرفته شده است و معنی آن این است که بخشی از آن یک خاصیت و بخش دیگر خواص دیگر دارد. در زمینه گیاهان دارویی این کلمه بیانگر این است که اثراتی که بظاهر متضاد هستند قابل مشاهده هستند اما باید توجه داشت که نتیجه و برآیند کلی اثر در حقیقت اثر نرمال‌کنندگی است. برای مثال پنج‌ انگشت هم می‌تواند به صورت داروی تقویت‌کننده شهوت عمل کند و هم داروی کاهنده شهوت است. در این حالت گیاه معمولاً مناسبترین عملکرد را که برای عملکرد نرمال بدن نیاز است بروز می‌دهد و فرقی نمی‌کند که این عملکرد از کدام سو از تعادل خارج شده است.

مهمترین کاربرد پنج‌ انگشت جهت نرمال کردن فعالیت هورمونهای جنسی زنان است. بنابراین این گیاه برای درمان اختلال در قاعدگی، سندرم پیش از قاعدگی و دیگر اختلالات مرتبط با عملکرد هورمون مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه در دوران یائسگی نیز مفید است. پنج‌انگشت به بدن کمک می‌کند که تعادل طبیعی پس از قطع مصرف داروهای ضد بارداری خوراکی را باز یابد.

این گیاه نه تنها علایم سندروم پیش از قاعدگی را کاهش می‌دهد بلکه در طول زمان بکلی این مشکل را درمان می‌نماید. سندروم پیش از قاعدگی به سطوح بالای غیر عادی استروژن مربوط است و پنج‌ انگشت نشان داده است که مشخصاً برای مواردی که این علایم در ابتدای قاعدگی زنان شروع به ناپدید شدن می‌کنند بسیار موثر است.

پنج‌ انگشت همچنین برای قاعدگی نامنظم بویژه زمانی که همراه با بیرون‌زدگی رحم می‌باشد مفید و موثر است. بعلاوه، بدلیل اینکه تولید پروژسترون در خلال یائسگی کم می‌شود این گیاه می‌تواند تا حدی تغییرات نامطلوب همراه با این پدیده را کاهش دهد. مطالعات مختلفی نشان داده است که پنج‌ انگشت می‌تواند اکنه در نوجوانان پسر و دختر را کنترل نماید. پنج‌انگشت برای تثبیت سیکل قاعدگی پس از قطع مصرف قرصهای کنترل بارداری حاوی پروژسترون نیز استفاده گردد. پنج‌انگشت همچنین برای کیست‌های فیبری که در بافتهای ماهیچه‌ای صاف یا بخشهای زیر شبکه آبشامه‌ای ایجاد می‌شوند مفید است اما برای کیست‌های زیر موکوسی چندان موثر نمی‌باشد. برای زنانی که در تلاش جهت بارداری هستند این گیاه بخوبی می‌تواند سیکل تخمک‌سازی را تنظیم نماید. پنج‌انگشت می‌تواند پس از ۱۰ روز از مصرف شروع به اصلاح عدم تعادل‌ها کرده و برای اصلاح کامل باید برای سه دوره یا بیشتر مصرف گردد.

vitexagnus-castus vitex پنج انگشت

ملاحظات ایمنی: کمیسیون E هیچگونه تداخل دارویی پنج‌ انگشت را گزارش نکرده است. اما به صورت تئوریک این احتمال وجود دارد که این گیاه با آنتاگونیستهای دوپامین و داروهای بلوکه‌کننده گیرنده دوپامین تداخل ایجاد نماید.

آماده‌سازی و مقدار مورد مصرف: برای تهیه دمنوش یک فنجان آب‌جوش را بر روی یک قاشق چایخوری از میوه گیاه ریخته و فرصت دهید ۱۰ تا ۱۵ دقیقه دم بکشد. این دمنوش سه بار در روز مصرف گردد.

دز تنتور ۲٫۵ میلی‌لیتر برای سه بار در روز می‌باشد (۱:۵ در ۶۰%). کمیسیون E مصرف روزانه عصاره آبی- الکلی که مربوط به ۳۰ تا ۴۰ میلی‌گرم از گیاه خشک را توصیه کرده است. به صورت جایگزین نیز مصرف ۱۷۵ میلیگرم در روز از عصاره میوه استاندارد شده ۲۰:۱ که حاوی ۰٫۵% اگنوساید می‌باشد توصیه شده است. طبق نظر کمیسیون E فواید درمانی این گیاه پس از ۳ تا ۶ هفته مصرف پدیدار می‌شود و اکثر زنان باید درمان را برای ۳ تا ۶ ماه ادامه دهند.

برگرفته از کتاب آموزش جامع و مصور خواص و کاربرد گیاهان دارویی نوشته مهندس ساسان جعفرنیا

[/restrict]