تلقیح بذر با اسپان‌های مادری

بعد از آن که سطح بذرهای مادری بدست آمده از مراحل قبلی کاملاً میسلیومی شد، از آنها می‌توان در تولید اسپان‌های بذری نهایی در ظروف یک یا دو لیتری استفاده نمود. اسپان‌های مادری را باید ظرف مدت چند روز که از میسلیومی شدن آنها می‌گذرد واکشت کرد زیرا در غیر این صورت، بذرهای میسلیومی شده را نمی‌توان به راحتی از همدیگر جدا نمود. توضیح گام به گام این مرحله به صورت ذیل می‌باشد:

۱- بررسی دقیق هر بطری و ردیابی موارد غیر عادی شامل رشد زیاد، مناطق تنک و خالی، عدم رشد، بذرهای مرطوب و لزج (علامت باکتری) بذرهای شکسته با حاشیه نامنظم و زرد کم رنگ و هر گونه رنگ غیرعادی. چنانچه به یک بطری مشکوک شدید، فوراً درب آن را باز کرده و بوی اسپان آن را استشمام کنید، چنانچه بوی ترش سیب گندیده یا هر بوی تند و تیز دیگر احساس کردید، معمولاً نشان از آلودگی باکتریایی خواهد داشت و بطری‌هایی با چنین بویی را باید دور ریخته و هرگز از آنها و یا بطری‌هایی با ظاهر مشکوک برای تلقیح بعدی استفاده نکنید.

۲- بعد از انتخاب بطری‌های اسپان مادری که دارای بهترین شکل ظاهری می‌باشند، آنها را به هر نحو ممکن به شدت تکان دهید، تا بذور به راحتی از هم جدا شوند. توجه کنید که با هر بطری اسپان مادری می‌توان ده یا دوازده بطری یک لیتری و یا هفت تا نه بطری دو لیتری را تلقیح کرد.

بعد از هم زدن بطری‌ها، آنها را در قفسه‌ای مجزا قرار داده و ۱۲-۲۴ ساعت پیش از مصرف به همان حالت باقی گذارید. این مدت انتظار مهم است از آن بابت که طی همین مدت، بعضی از اسپان‌های آلوده ممکن است خود را نشان دهند که در صورت عدم رعایت این فاصله زمانی، ممکن است آلودگی سریع گسترش یافته و خسارت وارد کند.

۳- بعد از گذشت این مدت انتظار مجدداً بطری‌ها را بررسی کرده و هر گونه علائم آلودگی را در آنها شناسایی نمایید. با سپری شدن این‌مدت علائم رشد مجدد میسلیوم‌ها آشکار می‌گردد.

۴- چنانچه اسپان‌های مادری را شب قبل هم زده‌اید، تلقیح نهایی را صبح روز بعد (۲۴ ساعت) یا به محض این که بطری‌های سری بعد (نسل دوم) سرد شدند می‌توان انجام داد. در این مرحله نیز مجدداً باید آزمایشگاه را شسته، ضدعفونی کرده، نظافت شخصی را رعایت و لباس‌های ضدعفونی شده تازه بپوشید.

ده بطری پر از بذر استریل را روی میز کار در اتاق تلقیح گذاشته و درب هر کدام را اندکی شل نمایید، سپس بطری اسپان مادری را به آرامی تکان دهید تا اسپان‌های آن از یکدیگر جدا شوند. سپس با هر دست که راحت هستید، بطری اسپان مادری را در دست گرفته، درب آن را باز کنید و با دست دیگر درب اولین بطری بذر استریل را که قرار است تلقیح شود و درب آن را قبلاً شل کرده بودید، باز نمایید. سپس یک مشت به اندازه یک دهم حجم بطری اسپان مادری، از آن را برداشته و با بطری حاوی بذر استریل مخلوط کنید و به همین صورت عمل کنید تا ۱۰ بطری اول تمام شود. بعد از اتمام سری اول، درب بطری‌ها را کاملاً محکم نمایید. پس از این که اولین ظرف اسپان مادری خالی شد، درب آن را بسته و کنار بگذارید. هر بطری تازه تلقیح شده را برداشته، با چرخاندن و تکان دادن آن در جهات مختلف بالا و پائین، چپ و راست، بذرهای میسلیومی شده را کاملاً در کل بطری بطور یکنواخت توزیع نمایید.

۵- بطری‌هایی که طی ۴ مرحله قبلی تهیه شدند را در دمای مناسب  Cº۲۰-۲۴ قرار دهید تا میسلیوم‌ها کاملاً تفریخ شوند. بعد از یک هفته در این دما، میسلیوم‌ها به طور کامل در دانه نفوذ کرده و از چنین بطری‌هایی می‌توان به عنوان اسپان نهایی در بسترهای کاشت اصلی استفاده نمود.

قدرت پنجه‌دوانی میسلیوم‌ها بسته به گونه قارچ متفاوت است. به طور مثال: در گونه دکمه‌ای، تقریباً ۵/۲ هفته طول می‌کشد تا میسلیوم آن پنجه‌دوانی کند، در حالی که این مدت در قارچ سیلوسب، هفت تا ده روز طول می‌کشد، بطری‌های با رشد آهسته میسلیومی را باید طبق برنامه در روز پنجم و نهم بعد از تلقیح، تکان داد. تلقیح باید در محیط نیمه استریل و دمای مناسب صورت پذیرد (فصل ۱۱).

بعد از انتقال میسلیوم از آگار به بطری‌های بذر، می‌توان انتقال‌های بعدی از این بطری‌های بذر میسلیومی شده به بطری‌های بذری دیگر را انجام داد. در جداول زمان‌بندی تلقیح، اولین بطری اسپان تلقیح شده را با علامت ۱-G و نسل‌های بعدی حاصل از آن را به ترتیب با ۲-G و ۳-G نشان می‌دهند و باید دانست که درهر دوره یا درهر نسل نسبت به نسل قبل، توده میسلیومی به صورت نمایی افزایش می‌یابد. به طور مثال اگر در مرحله اول (۱-G) 10 بطری را با میسلیوم خالص آگار تلقیح نماییم، در مرحله دوم (۲-G) می‌توان ۱۰۰ بطری را با آن تلقیح کرد و به همین نحو در مرحله سوم (۳-G) با این ۱۰۰ بطری می‌توان ۱۰۰۰ بطری جدید را تلقیح کرد (شکل ۵۵). همان طور که گفته شد، باید دقت داشت تا اولین سری از اسپان‌های مادری کاملاً خالص و عاری از هر گونه باکتری یا عامل بیماری‌زای دیگر باشد، تا در نهایت این آلودگی به این تعداد زیاد (۱۰۰۰ عدد) بطری سرایت نکند.

شایان توجه این که اگر بیش از ۳ مرحله انتقال صورت نگیرد و چنانچه در مرحله دوم (۲-G) بیش از ۱۰% آلودگی مشاهده شود، باید در همان مرحله، انتقال را پایان داده و همان کشت‌ها را به بسترهای کاشت اصلی تلقیح داده یا درون سینی‌هایی پخش کرده روی آنها خاک پوششی داده تا محصول دهند.

انتقال‌های بذر به بذر، از کار آمدترین روش‌های تولید اسپان می‌باشند و مورد توجه بیشتر آزمایشگاه‌های تجاری اسپان و بویژه جنس دکمه‌ای است. آنها نیز به نوبه خود اسپان بذری مرحله ۲ یا ۳ را به تولید‌کنندگان قارچ دکمه‌ای جهت تلقیح در کمپوست می‌فروشند. به منظور تولید اسپان بیشتر، روش تولید بذر به بذر در مقایسه با روش آگار به بذر از نظر سرعت بیشتر و سهولت اجرا، ترجیح داده می‌شود. با این وجود هر تولید‌کننده باید جهت حفظ خلوص نژادی در نهایت به کشت آگار روی آورد.

منبع: کتاب راهنمای جامع و مصور پرورش قارچ های خوراکی چاپ نهم