ویژگیهای بستر کشت قارچ
موادی که میسیلیوم در داخل آن رشد میکند را اصطلاحاً بستر کشت قارچ یا رشد مینامند. ویژگیها و خصوصیات بستر رشد مشخص میکند که قارچ و میکروبها چگونه در داخل آن رشد می‌کنند. البته باید توجه داشت که محیط نیز نقش مهم و تعیینکنندهای دارد که از عوامل محیطی مهم و موثر میتوان به میزان رطوبت هوا، تهویه، وجود سایه یا خورشید و دما اشاره کرد که این عوامل همراه با شرایط مربوط به بستر رشد تعیین‌کننده سرعت و چگونگی رشد میسیلیوم در داخل بستر رشد است. بستر رشدی که شرایط بهتری را برای قارچ مورد پرورش فراهم نموده و برای دیگر قارچها کمتر مناسب باشد را میتوان به عنوان بستر رشد انتخابی در نظر داشت. برای تهیه بستر رشد اختصاصی و انتخابی باید به عوامل زیر توجه داشت:
مواد غذایی در دسترس،
تراکم بستر،
میزان آب و موجود در بستر و میزان فعالیت آب،
اسیدیته (pH)،
میزان فعالیت عوامل میکروبی،
برای ایجاد و تهیه یک بستر انتخابی باید موارد و جنبه‌های زیر را مد نظر داشت:
مرحله مخلوط کردن مواد مختلف موجود در بستر،
تخمیر،
تیمارهای گرمایی،
[restrict paid="true"]
۱-۲- ویژگیها و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی
۱-۱-۲- مواد غذایی
بعضی از قارچها میتوانند در دامنه وسیعی از مواد بستر رشد نمایند در صورتی که تعدادی دیگر بسیار انتخابی عمل کرده و فقط توانایی استفاده از مواد محدودی در بستر را دارند. به عنوان مثال قارچهای صدفی میتوانند بر روی تقریباً انواع مختلف چوب درختان پهن برگ، کاه، چوب ساقه ذرت و تفاله غلات رشد کنند در حالی که قارچ شیتاکه فقط بر روی چوب درختانی خاص (یا خاک اره آنها) میتواند رشد نماید. مواد عمده موجود در بستر برای بسیاری از قارچها شامل بقایای کشاورزی که حاوی لیگنین و سلولز زیادی میباشند است و ممکن است مقداری قند و پروتئین نیز در دیگر مواد موجود در بستر رشد وجود داشته باشد. هر چه میزان در دسترس بودن مواد غذایی برای قارچها بیشتر باشد میزان بازدهی بیشتر و بیشتر خواهد بود، اما باید گفت که هر چه میزان انتخابیت و خاص بودن بستر کاهش مییابد میزان احتمال ایجاد آلودگی نیز بیشتر است بدین صورت که در بسترهای عمومیتر احتمال ایجاد انواع آلودگیها بیش از احتمال ایجاد این نوع آلودگیها در بسترهای خاص و ویژه میباشد که از این عوامل بیماریزا میتوان به کپکهای سبز اشاره نمود که توانایی تجزیه و از بین بردن قندهای موجود در بستر رشد را با سرعت زیادی دارند. در صورت احتمال ایجاد آلودگی بالا، بهتر است که مواد غذایی مورد نیاز قارچ را کاهش داد زیرا هر چند با این کار میزان عملکرد کاهش مییابد اما میزان ایجاد آلودگی نیز تا حد زیادی از بین خواهد رفت.
۲-۱-۲- فشردگی
در صورتی که بستر کشت قارچ بسیار فشرده و یا دارای فشردگی کم باشد، میسیلیوم برای کلونیزه شدن مشکلاتی را پیش رو خواهند داشت. در صورتی که مواد موجود در بستر رشد فشردگی بسیار کمی داشته باشند، میسیلیومها انرژی زیادی را باید صرف رسیدن به ذرات بعدی کاه یا خاک اره در بستر رشد نمایند و در صورتی که تراکم و فشردگی بستر رشد خیلی زیاد باشد میسیلیوم نمیتواند تنفس کند زیرا تنفس نیاز به گرفتن اکسیژن و دفع دی‌اکسیدکربن دارد و در بسترهای رشد متراکم که میزان دی‌اکسیدکربن کم است، میزان تنفس و در نتیجه میزان رشد بسیار کاهش خواهد یافت و به همین دلیل جهت جلوگیری از ایجاد شرایط غیرهوازی نیاز به تهویه خوب و مناسب میباشد. گونههای مختلف قارچ نیاز تهویهای متفاوتی با یکدیگر دارند و به عنوان مثال قارچهای Dictyophora indusiata و Stropharia نیاز به بسترهای بسیار کم تراکم و نرم دارند در حالی که قارچ شیتاکه در بستر بسیار متراکم که حاوی ذرات بسیار کوچک میباشد میتواند به خوبی رشد و نمو نماید.
۳-۱-۲- میزان آب موجود در بستر کشت قارچ و میزان فعالیت آب
وجود مقدار زیاد آب در بستر رشد سبب می‌شود که جلوی جریان هوا گرفته شود. از سوی دیگر وجود مقدار کم آب از رشد مناسب میسیلیومها ممانعت میکند زیرا آب مورد نیاز جهت فعالیت میسیلیومها در اختیار آنها قرار نمیگیرد و در اثر کمبود آب و ایجاد شرایط غیرهوازی، میکروبها به سرعت شروع به رشد و نمو کرده و بوی بدی از کمپوست و بستر رشد خارج می‌شود. علاوه بر این ممکن است که این میکروبها در خلال رشد و نمو خود، متابولیتهای سمی تولید نمایند. البته در واقع باید گفت که فقط میزان آب مهم نیست و میزان فعالیت و چگونگی فعالیت آب در بستر رشد نیز بسیار مهم است. میزان فعالیت و تحرک آب کاملاً مرتبط با میزان مکش آب توسط بستر رشد است که این امر نیز به نوبه خود است و این آب در دسترس ارگانیسمها و موجودات زنده موجود در داخل بستر بوده و به همین دلیل به عنوان آب آزاد مطرح می‌شود. علاوه بر این میزان دسترسی آب تحت تاثیر ارزش و قدرت اسمزی آن میباشد بدین صورت که اگر تعداد زیادی از مولکولهای دیگر در داخل آب حل شوند (مثلاً مولکولهای نمک یا قند)، میزان آب در دسترس کم خواهد شد زیرا این مولکولها با ملکولهای آب ترکیب شده و از آزاد ماندن آنها و رسیدن آنها به ارگانیسمها خودداری می‌کنند که اصطلاحاً به عنوان فشار اسمزی بالای این آبها مطرح می‌شود. بستر کشت قارچ
شکل- تست فشردن: در هنگام فشردن کاه و کلش اگر میزان آب ریخته شده زیاد باشد نشان دهنده این است که این مواد بیش از حد خیس هستند اما اگر میزان آب خارج شده در حد چند قطره باشد میتوان گفت که این مواد دارای آب کافی هستند. آزمایش مشابهی را در مورد خاک اره نیز میتوان ارائه نمود بدین صورت که یک مشت خاک اره را برداشته و با دو دست آنرا محکم بچلانید و میزان آب خروجی را مشخص نمائید.
این اصل که معروف به اصل اسمزی است در غذاهای کنسرو شده در آب نمک (انواع مختلف شورها) و یا در تهیه مارمالادها مورد استفاده قرار میگیرد. میزان آب موجود در واقع بیانگر درصد آب کلی موجود در بستر رشد را نشان میدهد و باید توجه داشت که مقدار بسیار کمی از این آب توسط میسیلیومهای قارچ مورد پرورش مورد استفاده قرار میگیرند. بنابراین این گونه به نظر میرسد که اندازهگیری و میزان تحرک و فعالیت آب مقیاس بهتری از میزان آب موجود در بستر رشد باشد. میزان تحرک و فعالیت آب را باید با توجه به میزان ظرفیت نگهداری آب در نظر گرفته و تعیین کرد بدین صورت که به عنوان مثال ذرات خاک اره ریز، آب را بیشتر از خاک ارههای درشت در خود نگهداری می نمایند. بستر کشت قارچ
با انجام تست ساده فشردن میتوان دریافت که برای خروج چند قطره آب از یک مشت بستر به چه میزان فشرده شدن نیاز باشد و در صورتی که اندازه ذرات مورد استفاده در بستر یکسان و مشابه میباشد میزان آب موجود در این بستر کم و بیش برابر با میزان فعالیت و تحرک آب است. میزان تحرک و فعالیت آب در واقع برابر با میزان رطوبت نسبی موجود در سطح بستر رشد میباشد.
برگرفته از کتاب: اصول و مبانی پرورش قارچ های خوراکی
[/restrict]