مشخصه‌های نور مؤثر در رشد و نمو گیاهان

سه مشخصه نور یعنی کیفیت نور (طیف نور)، طول دوره نوری (فتوپریودیسم)، کمیت نور (شدت نور) در رشد و نمو و تولید محصول در گیاهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و مشخصه‌های نور مؤثر در رشد و نمو گیاهان باید به صورت همزمان تنظیم شوند تا نور بهترین اثر را روی گیاه داشته باشد.

کیفیت نور (طیف نور): کیفیت نور عامل مهمی است که در تولید حائز اهمیت است. کیفیت نور از این جهت مهم است که مثلاً قرار گرفتن گیاه در معرض طیف آبی باعث کاهش رشد، سفتی اندام‌ها و تیرگی رنگ آنها می‌شود و بالعکس قرار گرفتن گیاه در معرض نور قرمز، باعث نرمی و لطافت اندام‌ها، افزایش میانگره‌‌ها و افزایش رشد گیاه می‌شود. با این وجود برای رشد کامل گیاه، طول موج‌‌های مرئی نور لازم است و حداقل توصیه بر استفاده همزمان از نورهای سفید و زرد در محیط گلخانه است.

با توجه به اینکه ترکیبات مختلف نور مرئی یعنی طیف ۷۰۰-۴۰۰ نانومتر (nm) منبع اصلی انرژی برای گیاهان به شمار می‌آیند، در شرایطی که همه فاکتورها از جمله میزان دی‌اکسید‌کربن، دما و رطوبت در حد مطلوب باشد برای انجام عمل فتوسنتز به شدت نوری به میزان متوسط نیاز است. طول موج‌های بالاتر از ۷۰۰ نانومتر و پایین‌تر از ۴۰۰ نانومتر خارج از حس بینایی انسان می‌باشند و در رشد و فتوسنتز تأثیری نداشته یا حتی تأثیر منفی دارند. در جدول ۱-۲ تأثیر طیف‌های مختلف نور روی اندام‌های گیاه و مشخصه‌های نور مؤثر در رشد و نمو گیاهان آورده شده است.

[restrict paid="true"]

جدول ۱-۲٫ تأثیر طیف‌های مختلف نور روی اندام‌های گیاه – مشخصه‌های نور مؤثر در رشد و نمو گیاهان

greenhouse lightes مشخصه‌های نور مؤثر در رشد و نمو گیاهان

طول دوره نوری (فتوپریودیسم): یکی از عوامل مهم در رشد و مشخصه‌های نور مؤثر در رشد و نمو گیاهان، کمیت نور (طول دوره تابش نور) می‌باشد. در رابطه با عامل نور، آشنایی با طول دوره نوری یا فتوپریودیسم مخصوصاً زمانی که هدف تولید گل‌های شاخه بریده می‌باشد حائز اهمیت است. طول دوره روشنایی و تاریکی روی جوانه‌زنی بذر، ریشه‌زایی، رشد و نمو گیاه، زمان گلدهی و بار‌دهی تأثیر زیادی دارد. گیاهان از این نظر به سه دسته روز کوتاه، روز بلند و روز خنثی (بی‌تفاوت) تقسیم‌بندی می‌شوند:

۱- گیاهان روز بلند: این گیاهان برای ورود به رشد زایشی و به گل رفتن، بین ۱۰ تا ۱۴ ساعت به نور نیاز دارند. جوانه‌‌های گل زمانی تشکیل می‌شوند که شب‌ها کوتاه شده باشند. بعضاً تیمار نوری و شکست تاریکی در شب و در فصول سرد پاییز و زمستان و تأمین نور برای چند ساعت به صورت مصنوعی، اهداف مورد نظر را برآورده خواهد کرد. گیاهان فصلی تابستانه نظیر اطلسی، مینا، ناز و میمون نمونه‌هایی از گیاهان روز بلند می‌باشند. گل مینا در شرایط شب‌های بلند فقط رشد روزت داشته و ساقه‌‌های آن طویل می‌شود. در اثر افزایش طول دوره تاریکی رشد گیاهانی مثل رز و ارکیده متوقف، اندازه گل‌ها کوچک، ساقه‌‌ها ظریف و طول گیاه به طور غیر طبیعی کوتاه می‌شود که بر روی بازارپسندی این گیاه تأثیر منفی می‌گذارد.

۲- گیاهان روز کوتاه: این گیاهان در نقطه مقابل گیاهان روز بلند قرار می‌گیرند و برای ورود به رشد زایشی و گلدهی به طول روز کمتر از ۱۲ ساعت نیاز دارند (در واقع نیاز بیشتری به تاریکی دارند). در کشور ما با توجه به اینکه روزهای آفتابی خیلی زیاد است باید نیاز نوری گیاه شناخته شود تا گیاه در طی روزهای بلند از رشد رویشی و زایشی خوبی برخوردار باشد. لذا با پایین آوردن ساعات روشنایی و ایجاد سایه‌ها یا شب‎های طولانی به وسیله کشیدن حصیر یا پرده‌های تیره رنگ و پاشیدن گل یا رنگ‌های قابل شستشو روی پوشش گلخانه، گیاهان روز کوتاه را وارد مرحله گلدهی می‌کنند. نمونه گیاهان روز کوتاه، داوودی است که برای گلدهی حداقل به ۱۲ ساعت تاریکی نیاز دارد که این امر از اوایل مهر به بعد صورت می‌گیرد و قبل از آن گیاه فقط رشد رویشی خواهد داشت. 

۳- گیاهان بی‌تفاوت یا روز خنثی: این گیاهان حساسیتی نسبت به طول روز ندارند و در تمام طول سال گلدهی می‌کنند و برای نگهداری در منزل بسیار مناسب و مطلوب هستند. مثل گل حنا یا بگونیا. خیار و گوجه‌فرنگی، فلفل و طالبی نیز از نظر نیاز نوری، بی‌تفاوت هستند و طول دوره نوری و تاریکی در گلدهی آنها تأثیری ندارد.

کمیت نور (شدت نور): اهمیت شدت نور مناسب از دیگر مشخصه‌های نور مؤثر در رشد و نمو گیاهان در تولید محصول غیر قابل انکار است. میزان فتوسنتز تابع شدت نور است. اگر شدت نور کم و ضعیف باشد فتوسنتز و بالطبع رشد محصول کاهش یافته و در صورتی که شدت نور از حد اپتیمم (مطلوب) فراتر باشد با کاهش فتوسنتز، افت قابل ملاحظه‌ای در عملکرد محصول رخ می‌دهد و بعضاً به دلیل افزایش درجه حرارت، بخصوص در مرحله گلدهی محصول، سقط و ریزش گل‌ها دیده می‌شود. در واقع با افزایش شدت نور، فتوسنتز و تولید صورت نخواهد گرفت و این به دلیل خاصیت اشباع نوری گیاه است. به عبارت دیگر می‌توان گفت که ماکزیمم شدت نور هر گیاه،‌ یک مقدار منحصر به فرد می‌باشد که میزان بالاتر از آن نرخ فتوسنتز را افزایش نمی‌دهد، این مقدار را نقطه اشباع نور می‌نامند و تا زمانی که شدت نور از مقادیر پایین تا نقطه اشباع نور افزایش یابد، فتوسنتز نیز افزایش خواهد یافت.

توصیه می‌شود که همواره (خصوصاً در روزهای ابری یا شدیداً آفتابی) شدت نور ورودی به گلخانه توسط وسایل اندازه‌گیری نور (نورسنج) اندازه‌گیری شود تا در صورت نیاز برای کاهش یا افزایش نور اقدام شود. شکل ۲-۲ نمونه‌هایی از نورسنج‌های بکار رفته برای کنترل و اندازه‌گیری نور محیط گلخانه را نشان می‌دهد. واحد اندازه‌گیری نور معمولاً فوت-شمع می‌باشد که یک فوت-شمع مقدار روشنایی مستقیمی است که از یک منبع نوری استاندازد (شمع) بر سطحی با مساحت یک فوت مربع می‌تابد. گاهی نیز واحدهای لومن و لوکس برای تعیین میزان بازدهی لامپ‌ها و اندازه‌گیری نور آنها بکار می‌رود.  

مشخصه‌های نور مؤثر در رشد و نمو گیاهان

این مسئله بسیار مهم است که بدانیم برای تمام گیاهان (به استثنای گیاهان سایه‌پسند) در بخشی از فصول سال (اواسط پاییز تا اوایل بهار) که میزان نور طبیعی کمتر است، در صورت افزایش میزان شدت نور و نیز افزایش طول دوره نوری مقدار محصول هم افزایش می‌یابد. بنابراین استفاده از نورهای مکمل (مصنوعی) در این فصول مطلوب به نظر می‌رسد.

منبع: کتاب راهنمای جامع و مصور کشت گلخانه ای خیار گوجه فرنگی فلفل و توت فرنگی

[/restrict]