آبیاری و Xeriscaping

امروزه بهترین انواع تکنیک‌های در دسترس سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و انواع جدید مشتق شده از آن بنام Offshoot و Micro-irrigation می‌باشند. در تمامی این سیستمها این قابلیت وجود دارد که با توجه به میزان نیاز هر گیاه میزان آب مورد نیاز را در اختیار گیاه قرار دهید. سیستم آبیاری قطره‌ای ابتدا در فلسطین اشغالی معرفی شد زیرا در این کشور حفظ آب و منابع آبی از مهمترین اولویت‌هاست. به همین دلیل جهت جلوگیری از تبخیر آب سیستمی ایجاد شد که آب را به میزان دقیق و از طریق لوله سوراخداری که از کنار گیاهان می‌گذشت دقیقاً در پای گیاه و محل طوقه آن می‌ریزد. این سیستم چند مزیت دارد. اول اینکه تبخیر آب که در دیگر روشهای آبیاری بسیار متداول است در این روش حذف می‌شود. دوم آنکه بدلیل وجود مقدار کم آب در طولانی مدت منطقه رشدی گیاه همیشه مرطوب بوده و گیاه حتی در صورت کاشت در مناطق نیمه خشک نیز سالم و قوی است و نهایت اینکه آبیاری فقط برای گیاهان مورد نظر صورت گرفته و خاک اطراف آنها خیس نمی‌شود که در نتیجه این امر رشد علفهای هرز و نیز آلودگی آب به حداقل خواهد رسید. در سیستم‌های قطره‌ای آب از طریق لوله‌ای که از پای گیاهان می‌گذرد و بوسیله یک سری نازل در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. این نازلها ممکن است توسط شرکت سازنده یا پیمانکار بر روی لوله‌ها نصب شوند و یا اینکه خود افراد پس از خریدن آنها کار نصب نازلها را انجام دهند و باید گفت که با توجه به میزان آب مورد نیاز نازلهای مختلف با ابعاد و اندازه‌های مختلف نیز وجود دارند.

نوع جدیدتر این سیستم همان سیستم Micro-irrigation است که در آن از نازلهای بسیار کوچک استفاده شده و آب در قسمتهای بسیار محدود ریخته می‌شود تا میزان تبخیر آب به حداقل برسد. اینگونه سیستم‌ها تمامی مزایای سیستم‌های قطره‌ای را دارند و علاوه بر این سودمندی و کارآیی آنها نیز بیشتر است.

در مورد تمام گیاهان موجود در فضای سبز می‌توان از سیستم آبیاری قطره‌ای استفاده نمود و فقط این سیستمها در مورد چمن چندان کارایی ندارند. برای مناطق بزرگ چمن کاری باید از آبپاشهای اسپری کننده که آب را تا مسافتهای زیاد اسپری می‌کنند استفاده نمود اما در دیگر موارد استفاده از سیستمهای آبیاری قطره‌ای سبب صرفه جویی در مصرف آب می‎گردد.

Xeriscaping

Xeriscaping یک روش نسبتاً جدید در طراحی فضای سبز است که در سال ۱۹۸۱ در کلرادو بعنوان یک روش طراحی فضای سبز در مناطق خشک و جهت صرفه‌جویی در مصرف آب معرفی شد. در این سیستم طراحی نیاز به آبیاری به حداقل میزان ممکن می‌رسد و نام آن نیز از کلمه یونانی Xeros که به معنی خشکی می‌باشد مشتق شده است. این بدان معنی نیست که فضای سبز طراحی شده بدین روش خشک و فاقد کارایی است بلکه در آن تأیید بر استفاده از گیاهان بومی یا گیاهان کاملاً سازگار می‌باشد و در عین نیاز آبی کم نیاز به نگهداری و مراقبت کمتری در مقایسه با دیگر فضاهای سبز دارد. این نوع فضای سبز می‎تواند بسته به نظر طراح یا باغدار ساده و یا پیچیده باشد.

این نوع فضای سبز را می‌توان در هر نوع سبکی مانند انواع Cottage، ژاپن و دیگر متدها و سبک‌‌ها پیاده نمود. و ممکن است دارای تم رسمی یا طبیعی و غیررسمی باشند. اصول کار در این نوع طراحی فضای سبز استفاده مناسب و توأم سازه‌ها و گیاهان است و هدف اصلی استفاده از گیاهان بومی و مقاوم به خشکی است بدین صورت که مناطق چمن‌کاری و فضای سبزی ایجاد شود که نیاز به مصرف زیاد آب نداشته باشد. به همین دلیل گیاهان بکار گرفته شده در این نوع طراحی فضای سبز از منطقه دیگر متفاوت است و به همین دلیل قبل از شروع به ایجاد چنین فضای باید از گیاهان مناسب و موجود در منطقه خود مطلع شوید.

طرحهای فضای سبز Xeriscaping با توجه به نیازهای آبی متفاوت به بخشهای مختلفی تقسیم می‌شوند. بخش Oasis قسمتی است که نزدیک به خانه ایجاد می‌شود و بیشترین میزان کار و فعالیت در آن قسمت است. علاوه بر آن گیاهان موجود در این قسمت نیاز آبی بیشتری داشته و ممکن است نیاز به مراقبت و نگهداری بیشتری نیز داشته باشند. پس از این بخش، منطقه انتقالی (Transition zone) قرار دارد که حاوی گیاهانی است که نیاز آبی آنها و نیز مراقبت از آنها کمتر از گیاهان کاشته شده در منطقه Oasis می‌باشد. خارجی‌ترین یا دورترین منطقه بخش مصرف پایین آب می‎باشد که گیاهان موجود در آن فقط در صورت وجود دوره طولانی خشکی نیاز به آبیاری دارند.

در صورت استفاده از گیاهان کاملاً سازگار به منطقه، مالچ که مانع از رشد علفهای هرز شده و ظرفیت نگهداری بالای آب را دارد و استفاده از روش آبیاری قطره‌ای جهت استفاده بهینه از آب می‌توان در اینگونه فضاهای سبز رنگها و مناظر گیاهی جالبی ایجاد نمود که فقط بصورت ماهیانه و یا فصلی نیز نیاز به نگهداری دارند.

اصول و مبانی در فضای سبز Xeriscaping

با بکار بردن اصولی که در ادامه گفته می‌شود می‌توان از منابع آبی به بهترین شکل و با کمترین میزان هدررفت استفاده نموده و فضای سبزی ایجاد نمود که در عین نیاز به حفظ و مراقبت کم بسیار زیبا و جذاب باشد.

¾ توده گیاهی: در روش کاشت خود طوری عمل نمایید که گیاهانی که دارای نیاز آبی تقریباً یکسان هستند در یک منطقه قرار گیرند تا کارآیی آبیاری به حداکثر برسد. این روش سبب راحت کردن بودن مراقبت از گیاهان و نیز کاراتر بودن آبیاری خواهد شد.

¾ مناطق آبیاری مشخص: فضای سبز را از لحاظ آبیاری و آب مورد نیاز به مناطقی تقسیم نمایید تا بتوان برنامه آبیاری را بصورتی تنظیم نمود که کمترین هدررفت آب صورت پذیرد.

¾ آبیاری بصورت فصلی: سیستم آبیاری خود را با توجه به تغییرات فصلی تنظیم و تعدیل نمایید زیرا در فصول مختلف گیاهان نیازهای آبی متفاوتی دارند. بعنوان مثال در طول فصل بهار بارانهای مفیدی وجود دارند در حالی که در تابستان این بارانها وجود نداشته و به دلیل گرمتر شدن هوا گیاهان به آب بیشتری نیاز دارند.

¾ ایجاد روش و سیستم آبیاری خوب و مناسب: اطمینان حاصل کنید که قسمتهای آبیاری شده بصورت یکنواخت آبیاری شده باشند و نقاط خشک و یا نقاط بیش از حد آبیاری شده وجود نداشته باشد. استفاده از یک طرح آبیاری خوب و استفاده از یک سیستم مناسب سبب آبیاری بهتر و مؤثرتر گیاهان خواهد شد.

بسیاری از مردم بر این باورند که فضاهای سبز Xeriscaping فقط برای ایجاد فضاهای سبز در مناطق نیمه بیابانی مناسب است اما باید گفت که این روش ایجاد فضای سبز در هر منطقه‌ای قابل اجرا بوده و می‌تواند سبب ایجاد فضاهای سبز مقاوم و دارای مصرف بهینه آب گردد.

¾ به حداقل رساندن چمن: استفاده از چمن را فقط محدود به مواردی کنید که کارایی چمن مهم باشد نه ظاهر آن. وجود چمن برای مناطق بازی و پر رفت و آمد بسیار مناسب است اما ممکن است استفاده از گیاهان دیگر بسیار مناسبتر و جذابتر باشد. اطمینان حاصل کنید که استفاده از چمن ها با محیط و شرایط آب و هوایی منطقه معقول و کارا باشد.

¾ ایجاد بخشهای گیاهی (جزایر گیاهی): گیاهان دارای نیاز آبی زیاد یا گیاهان دارای مراقبت زیاد را بصورت گروهی در اطراف محوطه فضای سبز بکارید و از کاشت اینگونه گیاهان بصورت پراکنده در سرتاسر محوطه خودداری نمائید.

¾ انتخاب دقیق و هوشمند گیاهان: گیاهانی را انتخاب کنید که برای هر منطقه مفیدترین و مناسب‌ترین گیاهان باشند. بعنوان مثال از گیاهان بومی یا گیاهانی که از مناطق مشابه منطقه شما آورده شده‌اند استفاده کنید.

¾ ایجاد پاسیو: از سازه‌هایی مانند پاسیو که سبب بهتر شدن محیط فضای سبز شده و نیاز به آب و آبیاری ندارند استفاده کنند و از موادی جهت ساخت این سازه‎ها استفاده نمایند که با بستر کاشت گیاهان همخوانی داشته باشد.

منبع : کتاب طراحی و نصب سیستم‌های آبیاری فضای سبز