کنترل عوامل محیطی در پرورش قارچ شرایط اتاق کشت باید به گونه‌ای باشد که در یک دامنه دمایی مطلوب، رطوبت در حد بالایی ثابت شود و این امر تنها با ایزوله کردن مناسب اتاق و کنترل مناسب عوامل محیطی (دما، رطوبت و تهویه مطبوع هوا) محقق می‌شود.

هوای تازه را می‌توان با روش بسیار ساده از طریق دریچه‌های قابل تنظیم که در طول سقف راهروی اصلی نصب می‌شوند، وارد مکان پرورش کرد. گرما و رطوبت مورد نیاز را می‌توان به ترتیب از طریق لوله‌های آب داغ (شوفاژ) و بخار آب که در امتداد دیوارهای جانبی و به ارتفاع ۳۰ سانتی‌متری از کف اتاق نصب می‌شوند، تأمین کرد. در اثر سقوط هوای تازه سرد و سنگین که از لوله‌های هوارسانی راهروی اصلی وسط سالن و بین قفسه‌ها خارج می‌شود و از طرف دیگر هوای گرم و سبک که از لوله‌های آب گرم دیواره‌های جانبی به بالا صعود می‌کند یک جریان همرفتی هوا صورت گرفته و هوای اطراف بسترهای کاشت را از حالت رکود خارج می‌نماید. کنترل عوامل محیطی در پرورش قارچ

امروزه تولیدکنندگان قارچ دکمه‌ای از سامانه‌های تهویه‌ای خاصی استفاده می‌کنند که گرما، سرما، رطوبت و تهویه را به طور تلفیقی تنظیم نموده و به این ترتیب از قابلیت برقراری شرایط متعادل آب و هوایی در طی دوره رشد و در تمامی نقاط سالن‌های کشت و به خصوص اطراف بسترهای کاشت برخوردار می‌باشند (شکل۷۳ را ببینید). کنترل عوامل محیطی در پرورش قارچ

هوای تازه

[restrict paid="true"]

هوای تازه پس از عبور از صافی‌های مخصوص تصفیه به کمک دریچه تنظیم هوا با مقدار مناسبی از هوای در گردش مخلوط شده و سپس با عبور از کویل گرما[۱] و سرما[۲] (سیستم گرما و سرما ساز) وارد تونل‌های هوا[۳] و از طریق منافذ کانالهای هوارسانی که به طور حساب شده‌ای روی آن تعبیه شده‌اند، وارد اتاق‌های رشد می‌شود. در طی مراحل رشد رویشی (پنجه‌دوانی اسپان‌ها) تا قبل از پیدایش ته‌سنجاقی‌ها، معمولاً برای جلوگیری از افت فشار و هدر رفت هوا و رطوبت، دریچه ورودی هوای تازه غالباً بسته شده و فقط از هوای در گردش[۴] استفاده می‌شود و به این ترتیب از تغییرات و نوسانات دما و دی‌اکسیدکربن جلوگیری می‌گردد. چنانچه در طی این مدت به هوای تازه نیاز باشد، می‌توان به مقداری که نیاز است، دریچه هوای ورودی دستگاه را تنظیم نموده و از آن طرف دریچه هوای در گردش را بست تا فقط هوای تازه وارد اتاق شده و هوای اتاق که غلظت دی‌‌اکسیدکربن آن نسبتاً بالاتر از حد مجاز شده را با فشار از منافذ اطراف درب ورودی و یا دریچه تخلیه خارج نماید. با توجه به این که دمای هوای تازه بیرون با دمای هوای دلخواه قارچ متفاوت است، لذا باید برای اجتناب از هر گونه اختلال دمایی یا شرایط احتمالی رطوبتی بد در داخل اتاق‌های رشد، به شیوه مناسب و درستی با استفاده از سامانه‌های تهویه مطبوع مخصوصی مانند هواسازهای صنعتی، شرایط بهینه و متعادلی از نظر دما و رطوبت را برای کشت قارچ مهیا کرد.

تهویه هوای تازه با تأمین اکسیژن مورد نیاز قارچ‌های در حال رشد و دفع دی‌اکسیدکربن از محیط و تسهیل تبخیر سطحی بستر کاشت، نقش مهمی را در پرورش قارچ ایفاء می‌کند. برای تعیین دقیق میزان هوای لازم، باید از نیاز CO₂ گونه زراعی اطلاع داشت (فصل ۱۱ را ببینید). همچنین می‌توان بر حسب حجم تبادل هوا در هر ساعت (توسط فن‌ها) به این مهم دست یافت. کنترل عوامل محیطی در پرورش قارچ

فن‌ها

در سالن‌های پرورش قارچ بیشتر از فن‌های ساده و یا سانتریفوژ استفاده می‌شود. هر دو نوع یاد شده به خوبی از عهده فشار استاتیکی هوا ـ اصطکاک هوا ـ برآمده و به خوبی هوا را تهویه می‌نمایند. فشار استاتیکی بنا به تعریف، مقدار فشاری است که به ستون آب وارد شده و حجم آن را یک اینچ (۵/۲ سانتی‌متر) بالا می‌برد. این فشار بیشتر به علت اصطکاک جریان هوا با صافی‌ها، ثبات گرم و سرد و دیگر موانع در مسیر هوای ورودی ایجاد می‌شود. درجه‌بندی فن‌ها، براساس مقدار خروجی هوا که در فشارهای استاتیکی (SP) مختلف به صورت فوت مکعب در دقیقه (CFM) سنجیده می‌شود، صورت می‌گیرد و هنگام خرید یک فن، باید به این دو عامل SP و CFM توجه نمود.

پرورش‌دهندگان قارچ دکمه‌ای از فن‌هایی که قادرند در هر دقیقه ۵/۰ فوت مکعب هوای سطح کشت را تهویه نمایند، استفاده می‌نمایند. برای بیشتر اتاق‌های کشت کوچک، یک فن ساده به قطر ۱۵-۲۵ سانتی‌متر و حجم تهویه ۱۰۰-۵۰۰ فوت مکعب بر دقیقه با فشار استاتیکی (۵/۰= sp) کافی خواهد بود. با کم و زیاد کردن دور موتور می‌توان در مراحل مختلف کاشت، تهویه مورد نیاز را انجام داد. برای آزمایش نحوه صحیح جریان هوا می‌توان مقداری دود سیگار را روی سطح کاشت دمید، چنانچه این دود ظرف مدت ۲۰ ثانیه از بین رفت، تهویه اتاق مطلوب است.

حداقل راندمان فن در مورد یک اتاق را می‌توان با دانستن تعداد دفعات تهویه هوای مورد نیاز گونه زراعی اندازه گرفت. برای این منظور ابتدا حجم اتاق را به فوت مکعب (طول× عرض× ارتفاع) محاسبه کرده و حجم اشغال شده توسط جعبه‌ها، قفسه‌ها، بستر کاشت و دیگر ادوات را از آن کم کنید. عدد به دست آمده حجم فضای آزاد اتاق خواهد بود که با تقسیم مقدار CFM مندرج روی فن به آن، مدت زمان لازم (بر حسب دقیقه) برای یک مرتبه تهویه هوای اتاق به دست می‌آید. با تقسیم این عدد بر ۶۰ دقیقه، دفعات تهویه هوا به ساعت به دست می‌آید. روش دیگر محاسبه فن هر اتاق به صورت زیر می‌باشد:

۱- مقدار CFM خالص یک فن که با فشار زیاد به درون یک صافی می‌دمد=x

۲- حجم کل فضای آزاد اتاق کشت به فوت مکعب= y

۳- حداکثر دفعات تهویه هوا در هر ساعت برای گونه دکمه‌ای: ۴-۶ مرتبه

۴- حداکثر دفعات تهویه هوا در هر ساعت برای گونه سیلوسب: ۲-۳ مرتبه

بنابراین:  X=→X(CFM)= ’ X×دقیقه۶۰=Y×ساعت/۴دفعه تهویه

مثال: چنانچه ابعاد اتاق کشت برابر با ۵/۴×۵/۲×۵/۲ متر باشد، در آن صورت حجم کل اتاق برابر است با ۵/۱۹ مترمکعب. حال چنانچه حجم بسترها و قفسه‌ها را ۵/۳ مترکعب درنظر بگیریم، در آن صورت حجم خالص هوای آزاد اتاق برابر است با ۱۶ مترمکعب که در این صورت طبق فرمول بالا،

  CFM 5/37 = [5]3/35 × ۶۰/۱ یا دقیقه/ مترمکعب ۰۶/۱’ X= 60 دقیقه/۱۶× ۴

عامل مهم دیگر در تهویه مطبوع هوای اتاق کشت، نسبت هوا به بستر کاشت[۶] می‌باشد که از تقسیم حجم فضای آزاد اتاق به فوت مربع به سطح کاشت به دست می‌آید که این نسبت در مورد قارچ دکمه‌ای ۵ به ۱ می‌باشد. اهمیت این نسبت به این خاطر است که چنانچه بستر کاشت خارج از تناسب بالا افزایش یابد، مقدارCO₂  و گرمای تولیدی بیشتر از ظرفیت تهویه شده که این امر به نوبه خود مشکل‌زا خواهد بود. قارچ‌هایی که در لایه نازکی از بذر به ضخامت ۲-۷ سانتی‌متر می‌رویند مثل سیلوسب در مقایسه با قارچ‌هایی که در بسترهای کمپوستی به ضخامت ۲۰ سانتی‌متر به عمل می‌آیند، CO₂ کمتری تولید کرده و در نتیجه از نسبت هوا به بستر کاشت کمتری نیز برخوردار خواهند بود.

کنترل عوامل محیطی در پرورش قارچ

کانالهای هوارسانی

برای هدایت هوا از فن‌ها تا اتاق کشت، بهتر است از لوله‌های پلی‌اتیلن استاندارد متناسب با قطر فن و در صورت نبود این گونه لوله‌ها، می‌توان از لوله‌های PVC استفاده نمود. شکلهای ۷۴، ۷۵، ۷۶ الگوهای مختلف توزیع هوا را نشان می‌دهند. لوله‌های هوارسانی در طول سقف نصب می‌شوند و همان طور که در شکل ۷۴ می‌بینید، لوله هوا در طول راهروی اصلی دروسط اتاق نصب شده و هوا را به طرف دو دیوار هدایت می‌کند و یا طبق الگوی دوم (شکل۷۵) لوله‌ای که در وسط اتاق و در امتداد راهروی اصلی نصب شده هوا را مستقیم به پایین و کف راهرو دمیده و هوا پس از تماس با هوای گرم شوفاژها در امتداد دیواره‌های جانبی، به بالا رفته و مجدداً با فشار توسط هوای تازه لوله‌های هوارسانی به کف برمی‌گردد و بدین ترتیب چرخش هوا ایجاد می‌گردد. بالاخره طبق الگوی سوم (شکل ۷۶) می‌توان لوله هوا را در کنج دیوار با سقف در طول اتاق عبور داده و هوا را یا به سمت دیوار مقابل و یا به طرف پایین هدایت می‌کند که الگوی اخیر در مورد اتاق‌های کوچک‌تر از کارآیی بیشتری برخوردار است.

سوراخ‌هایی که در روی کانالهای هوارسانی تعبیه می‌شوند باید به گونه‌ای باشد که هوای خروجی از لوله هیچ تماسی با سطوح کشت پیدا نکند. برای تعیین اندازه سوراخ‌ها و فاصله آنها از همدیگر، اصول زیر باید رعایت شود:

۱- سطح مقطع کل سوراخ‌ها باید برابر با سطح مقطع لوله هوای اصلی باشد. (مساحت دایره برابر است با:  r² × ۱۴/۳ که در آن r شعاع لوله است.

۲- فاصله بین دو سوراخ باید برابر با یک چهارم فاصله بین لوله هوا با دیوار یا کف باشد.

۳- پشت فن‌ها به منظور تبدیل فشار جنبشی به فشار ساکن، باید تبدیل گذاشته و نسبت به قطر فن‌ها عریض‌تر شود.

 به تخلیه هوا با سرعت کافی که موجب ورود هوای اطراف اتاق به درون آن می‌شود. در اصطلاح کشش می‌گویند که باعث افزایش ظرفیت تهویه هوا می‌شود. بر اثر این پدیده، درون اتاق جریان یکنواختی از هوا برقرار ‌شده که در نهایت به سود قارچ‌های در حال رشد می‌باشد.

۱ . برای تبدیل متر مکعب به فوت مکعب کافیست عدد مربوطه را در ۳/۳۵ ضرب نماییم و بالعکس برای تبدیل فوت مکعب به مترمکعب باید، عدد مربوطه را در ضریب ۲۰/۰ ضرب نمایید.

منبع: کتاب راهنمای جامع و مصور پرورش قارچ های خوراکی چاپ نهم

[/restrict]