مکانیسم عمل گیاهان دارویی بر دستگاه گوارش استفاده از گیاهان دارویی برای کمک به هضم و گوارش غذا از زمانهای قدیم بعنوان جزئی از طب سنتی بوده و امروزه نیز در اروپا و آمریکای شمالی نقش مهم خود را حفظ نموده است. در حال حاضر نیز داروهای گیاهی قابل پخت و مصرف مانند رزماری یا شرابهای دارویی مانند ورموت (vermouth) بعنوان داروهای درمانی میباشند که به مقدار زیاد مورد مصرف قرار میگیرند. نام ورموت معمولاً در مورد داروهایی که دارای مواد تلخ بوده و از گیاه درمنه تهیه میشوند بکار میرود و حتی امروزه نیز جای پای اینگونه گیاهان دارویی در کتابهای گیاهان دارویی رسمی هر کشور بعنوان عوامل درمانی عمده و در گروههای مواد تلخ گوارشی، داروهای ضد نفخ و ملینها دیده میشود.
تعدادی از مکانیسمهای عمل و خواص گیاهان دارویی (که به خاطر اهمیت مورد توجه قرار گرفتهاند) و در درمان بیماریهای مربوط به دستگاه گوارش اهمیت خاصی دارند در زیر مطرح میشوند.
مکانیسم عمل گیاهان دارویی بر دستگاه گوارش
مرهمها: مرهمها معمولاً گیاهان دارویی سرشار از مواد لعابدار (موسیلاژ) بوده که بافت ملتهب یا تحریک شده را حفاظت کرده و تسکین میدهند، میزان ایجاد تحریک و تحریکپذیری در کل طول روده را کاهش میدهند، میزان حساسیت به اسیدهای قوی معده که بالقوه تخریبکننده هستند را پایین میآورند، به پیشگیری از اسهال کمک میکنند و سبب کاهش تشنجهای ماهیچهای مولد قولنج شکمی میگردند. برخی گیاهان داروییکه متعلق به این گروه بوده و مورد توجه هستند عبارتند از ریشه ختمی، ریشه گوش خر، شیرین بیان و جلبک ایرلندی.
مواد تلخ: گیاهان دارویی که دارای طعم تلخ و زننده هستند دارای نقش ویژهای در طب پیشگیری میباشند. طعم تلخ و گس این گیاهان دارویی محرک واکنش حسی در سیستم عصبی میباشد که در اثر این تحریک پیغامی به معده ارسال میشود و هورمونهای گوارشی در معده رهاسازی میگردند و در نهایت بر اثر رهاسازی این هورمونهای گوارشی اشتها افزایش یافته و تحریک به تغذیه صورت میگیرد. این داروها محرک عمومی افزایش جریان شیرههای گوارشی میباشند، جریان صفرا را افزایش میدهند، به فعالیت غیر سمی شدن مواد در کبد کمک میکنند و مکانیسمهای خودترمیمی معده را تحریک میکنند. البته باید به خاطر داشت که تمام این داروها در دهان بسیار بدمزه و تند هستند. از گیاهان متعلق به این گروه میتوان به بومادران، اَگریمونی، جنتیانا، و افسنطین اشاره نمود.
مکانیسم عمل گیاهان دارویی بر دستگاه گوارش
قابضها: گیاهان دارویی دارای خاصیت قابض به دلیل تأثیر جمعکنندگی و پیوستگی غشاهای مولکولی از طریق ایجاد تغییرات در پروتئینهای موجود در این لایهها سبب کاهش تحریک و التهاب شده و سد دفاعی را در برابر عفونت تشکیل میدهند. این مواد همچنین از کاهش مایع مخاطی نیز جلوگیری مینمایند. اَگریمونی، پوست یولاف، سوزن چوپان و اسپیره از این گروه گیاهان دارویی میباشند.
ضد نفخها: گیاهانی که سرشار از روغنهای معطر هستند سبب تحریک سیستم گوارشی به فعالیت بهتر شده و با تسکین و التیام دیواره معده سبب اثر آرامبخشی و درمانی بر روی هر نوع التهاب موجود در این قسمت میگردند. این مواد دردهای شکم را کاهش میدهند و به دفع گازهای تولید شده در لوله گوارش کمک مینمایند. از این گروه گیاهان میتوان رازیانه، زنجفیل، زیره سیاه، نعناع فلفلی، بابونه و اسطوخودوس را نام برد.
ضد التهابها: گیاهان دارویی دارای خاصیت ضد التهابی با تأثیر مستقیم بر روی بافت سبب تسکین و بهبود التهابها میشوند. این داروها به روشهای مختلفی عمل میکنند اما بندرت میتوانند از ایجاد واکنشهای طبیعی منجر به ایجاد التهاب نیز جلوگیری نمایند. مکانیسم عمل معمول در مورد این داروها بدین شکل است که این داروها فرآیندهای طبیعی بدن را تقویت کرده و بهبود میبخشند. بابونه، بادرنجبویه و اسپیره جزء گیاهان این گروه قرار میگیرند.
ضد تشنج: گیاهان دارویی با خواص ضد تشنجی سبب بهبود و رفع گرفتگی عضلانی میشوند. این داروها کشش و تنش ماهیچهای را کاهش داده و مانند بسیاری از داروهای آرامبخش عصبی تنشهای فیزیولوژیکی را نیز کاهش و تسکین میدهند. تعدادی از داروهای ضد تشنجی سبب کاهش تشنج ماهیچهای در کل بدن میشوند اما معمولاً اینگونه داروها بر روی ماهیچههای مربوط به یک عضو یا دستگاه مشخص تاثیرگذارتر هستند. بابونه، سنبلالطیب و بداغ از این گروه میباشند.
ملینها: ملینها محرک حرکات رودهای هستند اما باید توجه داشت که ملینهای محرک را نباید بصورت طولانی مدت مصرف نمود و در صورتی که نیاز به مصرف مدت طولانی اینگونه ملینها (طبق نظر پزشک معالج متخصص) احساس شد، باید رژیم غذایی، سلامتی عمومی و فشارهای روانی (استرسها) بیمار نیز بطور کامل مورد بررسی قرار گرفته و در تمام طول مدت درمان تحت نظر باشد. از این گروه گیاهان دارویی میتوان به دانه اسفرزه، ترشک، ریشه گل قاصد و سنا اشاره نمود.
مکانیسم عمل گیاهان دارویی بر دستگاه گوارش
تصفیه کننده کبد: این گیاهان به کبد کمک میکنند. اینگونه داروها جریان صفرا را تقویت کرده و در مواردی سبب افزایش جریان صفرا میشوند. اگر از نقطه نظر دیدگاه کلینگری به سلامتی نگاه کنیم در مییابیم که این داروها اهمیت زیادی دارند زیرا کبد در بدن و تنظیم بسیاری از فعالیتهای آن نقش پایه و اساسی دارد. تعدادی از گیاهان دارویی متعلق به این گروه گل قاصد، مواد تلخ و خار مریم میباشند.
آرامبخشهای عصبی: آرامبخشهای عصبی به سیستم عصبی کمک کرده و میتوان آنها را به سه گروه تقسیم نمود. تقویتکنندههای عصبی سیستم عصبی را تقویت نموده و قدرت بازگشت و واکنش آن را ترقی میدهند. آرامبخشهای عصبی تسکیندهنده با اثر آرامبخشی بر روی جسم و ذهن سبب کاهش اضطراب و تنش میگردند. آرامبخشهای عصبی محرک مستقیماً بر روی فعالیت اعصاب تأثیر گذاشته و آنرا تحریک مینمایند. گیاهان دارویی بابونه، اسطوخودوس، سنبلالطیب، رزماری و درمنه از گروه آرامبخشهای عصبی تسکیندهنده هستند.